บุญกิริยาวัตถุ หมายถึง การทำบุญ คือ การทำความดีด้วยกิริยาต่างๆ ถือเป็นธรรมที่ส่งเสริมให้การประพฤติพรหมจรรย์มีการตั้งอยู่อย่างเป็นนิจ และให้เป็นไปเพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขแก่ชนหมู่มาก
บุญกิริยาวัตถุ ในอดีตถูกบัญญัติไว้เพียง 3 ประการ แต่ภายหลังได้บัญญัติเพิ่มใหม่ให้เป็นบุญกิริยาวัตถุ 10 ประการ ในพระคัมภีร์อรรถกถาฑีฆนิกาย และคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะ เพื่อมุ่งให้เกิดความละเอียด มีความเข้าใจ และนำไปปฏิบัติได้ง่ายขึ้น
บุญกิริยาวัตถุ 3 ประการ
1. ทานมัย
ทานมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 3 เป็นบุญสำเร็จด้วยการบริจาคทาน หมายถึง การทำบุญด้วยการให้ทานหรือการสละเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น ประกอบด้วย ทานวัตถุ คือ การให้เป็นทรัพย์ที่เป็นเงิน หรือทรัพย์สินที่เป็นสิ่งของตน เช่น การถวายสังฆทานแก่พระสงฆ์ และทานธรรม คือ ทานที่ให้ด้วยนามธรรม ไม่สามารถจับต้องได้ เช่น การให้ความรู้ การสละอารมณ์ เป็นต้น
ประเภทของทาน
1. ทานที่ยังเวียนว่ายในวัฏสงสาร ได้แก่
1.1 วัตถุทานหรือรูปธรรมทาน ได้แก่ การบริจาคทานด้วยทรัพย์สิน สิ่งของ อวัยวะ ที่สามารถจับต้องได้ และมีผู้รับทาน
1.2 นามธรรมทาน
– อภัยทาน คือ การให้อภัยแก่ผู้อื่นทั้งทางกาย วาจา และใจ
– ธรรมทาน คือ การให้ความรู้ การสั่งสอนธรรมให้แก่ผู้อื่นเพื่อขจัดความทุกข์
2. ทานที่พ้นจากวัฏสงสาร คือ สุญญตาทาน ได้แก่ ทานที่ไม่ต้องมีผู้รับ คือ ทานที่เกิดจากการเสียสละทางอารมณ์ของตน ด้วยการละซึ่งกิเลส 3 ด้าน คือ ความโลภ ความโกรธ และความหลง
จุดมุ่งหมายของการให้ทาน
1. ทานเพื่อการอนุเคราะห์เกื้อกูล ด้วยการสงเคราะห์ผู้อื่นที่ยังต้องการความช่วยเหลือ คนที่ยังตกทุกข์ได้ยาก หรือประสบภัยเพื่อให้พ้นหรือบรรเทาจากความทุกข์นั้นๆ
2. ทานเพื่อบูชาคุณ
– การบำรุง เลี้ยงดูบิดา-มารดา หรือผู้มีพระคุณคนอื่นๆ
– การยกย่อง ชมเชย และสนับสนุนผู้ทำความดี ผู้ที่บำเพ็ญประโยชน์แก่ส่วนรวม
– การอุปถัมภ์พระสงฆ์หรือนักบวชในศาสนาให้มีกำลังสามารถปฏิบัติศาสนกิจต่างๆให้ดำรงอยู่อย่างต่อเนื่อง
ทานเมื่อทำแล้ว ย่อมได้บุญกุศล และมีความสุข เพราะทานสามารถขจัดกิเลสจากโลภะได้ ทำให้เกิดความเมตตา กรุณา โอบอ้อมอารีผู้อื่นด้วยจิตอันบริสุทธิ์ ทั้งนี้ “ทานมัย” บุญสำเร็จด้วยการให้ทาน มีอานิสงส์หรือ มีผลแห่งกุศลกรรม 5 ประการ คือ
1) เป็นที่รัก และเคารพของคนหมู่มาก
2) เป็นที่คบหาของคนดี
3) เป็นผู้มีชื่อเสียงดี และเป็นที่รู้จักของคนหมู่มาก
4) แกล้วกล้า และมั่นคงในท่ามกลางหมู่ชน
5) เมื่อตายแล้ว ก็ไปเกิดบนสวรรค์
2. ศีลมัย
ศีลมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 3 บุญสำเร็จด้วยการรักษาศีล หมายถึง การทำบุญด้วยการรักษาศีล คือ ประพฤติตนให้ดีให้อยู่ในธรรมทั้งกาย วาจา และจิตใจ
ศีล แปลว่า ปรกติ คือ การปฏิบัติที่รู้จักควบคุมกาย วาจา และใจ ของตนไว้ให้บริสุทธิ์หรือมีความสงบ ศีล เป็นเครื่องควบคุมโทสะหรือความโกรธ เมื่อรักษาศีลได้ ย่อมได้บุญกุศล และคงไว้ซึ่งบุญเก่า กล่าวคือ เป็นการขจัด และลดกิเลส คือ ความโกรธมิให้เกิดขึ้นได้ พร้อมกับก่อเกิดบุญใหม่ คือ จิตใจมีความตั้งมั่น และมีความสงบ ไม่เกิดโทสะทั้งปวง และพร้อมที่จะรักษาศีลให้มั่นคงทั้งในปัจจุบัน และในอนาคต
ประเภทของศีล
1. โลกียศีล ได้แก่ ศีล 5 เป็นพื้นฐาน ซึ่งเป็นศีลพื้นฐานของปุถุชน ส่วนศีล 8 ศีล 10 ศีล 227 เป็นศีลที่ขยายมาจากศีล 5 ผู้ที่เจริญในศีลทั้งหลายนี้ ยังคงเวียนว่ายในวัฏสงสาร
2. โลกุตตรศีล คือ ศีลที่รักษาเพื่อมุ่งให้หลุดพ้นจากวัฏสงสาร ด้วยการรักษาศีลด้วยการใช้สติปัญญาในการวิปัสนาภาวนาเพื่อให้เข้าถึงซึ่งพระนิพพาน
จุดมุ่งหมายของการรักษาศีล
– เพื่อให้เป็นผู้ตั้งอยู่ในศีลทั้งปวง อันได้แก่ ศีล 5 ศีล 8 ศีล 10 และศีล 227 ตามความพร้อมที่ตนจะพึงรักษาได้
– เพื่อให้เป็นผู้มีความเพียรอันชอบในการดำเนินชีวิต หรือการประกอบอาชีพ
– เพื่อให้รู้จักใช้กายสัมผัสอย่างมีสติ อันมี หูสัมผัส ตาสัมผัส จมูกสัมผัส ลิ้นสัมผัส และกายสัมผัส
– เพื่อให้บริโภคทรัพย์ และปัจจัยทั้งหลายอย่างรู้คุณค่า
บุญกุศลที่เกิดจากการรักษาศีลนี้ ในทางพระพุทธศาสนา กล่าวว่า มีอานิสงค์ หรือ มีผลแห่งกุศลกรรม 5 อย่าง คือ
1) เป็นผู้บริโภคทรัพย์ และบริวารที่ตามมาได้อย่างเต็มอิ่ม และด้วยความปกติสุข
2) เป็นผู้ที่หมู่มากรู้จัก และให้การสรรเสริญ
3) แกล้วกล้า และมั่นคงในท่ามกลางประชาชน
4) เป็นผู้มีสติ ดำเนินชีวิตโดยไม่มีอุปสรรค
5) เมื่อตายแล้ว ย่อมได้จุติบนสวรรค์
3. ภาวนามัย
ภาวนามัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 3 เป็นบุญสำเร็จด้วยการภาวนา คือ ทำบุญด้วยการเจริญภาวนา การฝึกอบรมจิตใจให้เจริญด้วยสมาธิและปัญญา อาทิ การสวดมนต์ การฝึกสมาธิ การเจริญจิตให้มีสติอยู่เสมอ “ภาวนา” แปลว่า ทำให้เจริญ คือ ทำให้สภาพทางจิตใจมีความพร้อมในการรับรู้ การจำ การคิดวิเคราะห์ และการเห็นแจ้ง พร้อมมั่นฝึกพัฒนาจิตด้วยการภาวนาอยู่เป็นนิจ
ประเภทของภาวนา
1. โลกียภาวนา คือ การภาวนาเพื่อให้จิตใจบริสุทธิ์ในระดับการเข้าฌานสมาบัติที่ยังไม่ถึงฌานวิปัสสนา
2. โลกุตตรภาวนา คือ การภาวนาเพื่อให้จิตใจบริสุทธิ์ในระดับการเข้าฌานวิปัสสนาเพื่อให้จิตเกิดความรู้แจ้ง เข้าถึงซึ่งพระนิพพาน โดยเริ่มจากการเจริญสมถภาวนา เพื่อให้จิตใจตั้งมั่น แล้วใช้จิตพิจารณาความเป็นอนิจจัง ทุกขัง และอนัตตา จนรู้แจ้งในความไม่เที่ยงของสรรพสิ่ง คือ การเข้าสู่พระนิพพาน หลุดพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิดในวัฏสงสาร
จุดมุ่งหมายของภาวนา
1. การมุ่งพัฒนาจิตใจ (จิตตภาวนา) จากจิตที่เกิดการภาวนาทำให้จิตมีสมาธิ จิตใจสงบ จิตละหรือลดซึ่งกิเลสทั้งปวง
2. การมุ่งพัฒนาปัญญา (ปัญญาภาวนา)
หลังจากการเจริญภาวนาแล้ว ย่อมพร้อมที่จะใช้ปัญญาในการคิดวิเคราะห์ เพื่อให้รู้แจ้งในสิ่งต่างๆ รู้เห็นเหตุ และผล รู้เห็นความจริง และมองเห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของสรรพสิ่งทั้งปวง ที่เกิดแต่เหตุปัจจัยทั้งหลาย เหล่านี้ จึงเรียกว่า การเกิดปัญญา
การภาวนา เป็นกุศลกรรมที่ช่วยกำจัดโมหะ คือ ความหลง และอวิชชา คือ ความไม่รู้ทั้งปวง ให้หมดสิ้นไปจากจิตใจ ภาวนาเมื่อทำแล้ว ย่อมได้บุญกุศล และมีความสุข เพราะในเบื้องต้นทำให้กิเลส คือ โมหะ สงบลงได้ และในเบื้องปลาย คือ ช่วยขจัดอวิชชา คือ ความไม่รู้ พร้อมนำปัญญามาให้แก่ตนได้
เมื่อจิตเกิดการภาวนาแล้ว ในทางพระพุทธศาสนา ย่อมเกิดอานิสงส์ หรือ มีผลแห่งกุศลกรรม 5 ประการ คือ
1) เป็นผู้มีจิตใจสงบ ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่คล้อยตามอารมณ์แห่งความหลง
2) เป็นผู้มีจิตใจร่าเริง แจ่มใส และพร้อมที่จะรับรู้ รับเอาสิ่งใหม่เข้ามาในชีวิต
3) เป็นผู้มีจิตใจเมตตา โอบอ้อมอารีย์ จิตมีความสงบ และสุขุม
4) เป็นผู้มีความพร้อมในการดำเนินชีวิต และปฏิบัติตนได้อย่างเหมาะสมบนพื้นฐานศีลธรรมอันงาม
5) เป็นผู้มีปัญญา มีความรู้ รู้จักเหตุ และผล
เพิ่มเติมจาก พระมนตรี (2557)อ้างถึงในเอกสารหลายฉบับ(1)
บุญกิริยาวัตถุ 10 ประการ
หมวดทาน
1. ทานมัย (บุญอันเกิดจากการให้ทาน)
ทานมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการให้ทาน คือ บุญที่มาจาการสละซึ่งทรัพย์ สิ่งของ ความรู้ อวัยวะหรือชีวิตของตนให้แก่ผู้อื่น เพื่อให้ผู้นั้นพ้นจากทุกข์ เมื่อเขาลดหรือพ้นจากทุกข์แล้ว ย่อมยังให้กุศลที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่นมาถึงตนด้วยเช่นกัน ประกอบกับจิตขณะให้ทานนั้น ประกอบขึ้นด้วยการละซึ่งความเห็นแก่ตัว ความตระหนี่ถี่เหนียว ย่อมยังผลแห่งจิตที่ละแล้วซึ่งกิเลสนั้น กลายเป็นส่วนบุญมายังตนเช่นกัน
2. ปัตติทานมัย (บุญอันเกิดจากการอุทิศ และร่วมอุทิศ)
ปัตติทานมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการตั้งจิตอุทิศส่วนบุญหรือผลกรรมที่ตนได้ทำมาให้แก่ผู้อื่น ผู้ที่มีบุพการี หรือสรรพสิ่งทั้งปวง และยังรวมหมายถึงจิตที่เกิดจากการยินดีที่ผู้อื่นที่ได้ร่วมทำกุศลหรืออุทิศกุศลนั้นๆ จิตที่เต็มเปี่ยมด้วยการตั้งมั่นในการอุทิศนี้ ย่อมมาจากจิตอันบริสุทธิ์ และเป็นจิตที่เกิดจากกุศล ดังนั้น บุญกุศลที่เกิดแต่จิตแห่งการอุทิศนี้จึงยังผลมาสู่ตนด้วยเช่นกัน
3. ปัตตานุโมทนามัย (บุญอันเกิดจากการอนุโมทนา)
ปัตตานุโมทนามัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการตั้งจิตอนุโมทนาต่อความดีที่ผู้อื่นได้กระทำ จิตที่มีจิตอนุโมทนานี้ ย่อมเกิดจากจิตที่บริสุทธิ์ และเห็นชอบกับความดีของผู้อื่น จึงยังจิตให้เกิดแต่ความสงบ และความยินดีในกุศลนั้นๆ กุศลนั้นจึงเกิดแก่ตนด้วยเช่นกัน
หมวดศีล
4. สีลมัย (บุญอันเกิดจากการรักษาศีล)
สีลมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการรักษาศีล การตั้งมั่นอยู่ในศีล หรือประพฤติดี รู้จักประพฤติตน และควบคุมตนให้อยู่ในความปกติในธรรม เพื่อละซึ่งโทสะ (ความโกรธ) และโลภะ (ความโลภ) ปราศจากการกระทำด้วยกาย และวาจาอันผิดต่อคันรองคลองธรรม
5. อปจายนมัย (บุญอันเกิดจากการอ่อนน้อมถ่อมตน)
อปจายนมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการรู้จักอ่อนน้อมถ่อมตน มีสัมมาคารวะ และความเคารพ ทั้งต่อผู้ใหญ่ หัวหน้า ครูบาอาจารย์ บิดา-มารดา และผู้ทรงศีลทั้งปวง ซึ่งเป็นการลดซึ่งฐิติ และความเห็นผิดของตนให้น้อยลง
6. เวยยาวัจจมัย (บุญอันเกิดจากการขวนขวายในกิจโดยชอบ)
เวยยาวัจจมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากความเพียรในการแสวงหาประโยชน์แก่ตน และผู้อื่นโดยชอบ ด้วยการดำเนินชีวิตหรือการประกอบอาชีพโดยสุจริต และตามคันรองคลองธรรม
หมวดภาวนา
7. ภาวนามัย (บุญอันเกิดจากการเจริญภาวนา)
ภาวนามัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการภาวนาจิตหรือขัดเกลาจิตให้มีสมาธิ ให้มีความสงบ และละซึ่งกิเลสแห่งโมหะ (ความหลง) ทั้งหลาย พร้อมส่งเสริมให้จิตของตนให้ตั้งมั่นอยู่ในคลองธรรมทั้งในปัจจุบัน และอนาคต
8. ธัมมัสสวนมัย (บุญอันเกิดจากการฟังธรรม)
ธัมมัสสวนมัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการรับฟังธรรม อันก่อให้เกิดปัญญา และทางรู้แจ้งแก่ตน ยังตนให้ตั้งอยู่ในศีลธรรมอันงาม สามารถละหรือลดซึ่งกิเลสทั้งปวง
9. ธัมมเทสนามัย (บุญอันเกิดจากการแสดงธรรม)
ธัมมเทสนามัย แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการแสดงหรือการสอนธรรมให้แก่ผู้อื่น สามารถเจริญธรรมนี้ทั้งที่เป็นสงฆ์หรือฆราวาส สงฆ์แสดงธรรมแก่ปุถุชนผู้รักษาศีล 5 และศีล 8 ฆราวาสแสดงหรือสอนธรรมแก่ผู้เยาว์ ทั้งนักเรียนหรือลูกหลานของตน ธรรมที่แสดงนั้น ย่อมส่งผลให้ผู้ฟังรู้แจ้ง หรือเข้าใจในธรรม และพร้อมที่จะลุซึ่งความทุกข์ได้ ผู้ที่แสดงธรรมนั้น ย่อมได้รับผลบุญที่ยังให้ผู้อื่นพ้นจากทุกข์
10. ทิฏฐุชุกรรม (บุญอันเกิดจากการทำความเห็นให้ตรง)
ทิฏฐุชุกรรม แห่งบุญกิริยาวัตถุ 10 คือ บุญที่เกิดจากการรู้จักคิด วิเคราะห์ด้วยจิตอันเป็นกุศล จิตเห็นพ้องในธรรม ภายใต้พื้นฐานของเหตุ และผลที่เป็นจริง
เอกสารอ้างอิง
