บุคลิกภาพ (Personality) หมายถึง คุณลักษณะ และพฤติกรรมต่างๆ ของบุคคล ที่แสดงออกทั้งภายใน และภายนอก ที่ถูกหล่อหลอมมาจากประสบการณ์ วิธีการปรับตัว และสิ่งแวดล้อม ซึ่งส่งผลต่อความคิดอันเป็นผลทำให้ตนเองแตกต่างจากบุคคลอื่นๆ
บุคลิกภาพ เป็นการจัดระบบการทำหน้าที่ทั้งหมดหรือรวมกันของนิสัยต่างๆ โดยเป็นการรวมลักษณะเด่นของแต่ละบุคคล ซึ่งแสดงให้เห็นว่าแตกต่างจากบุคคลอื่น เช่น ความสนใจ ทัศนคติ สติปัญญา ความสามารถความถนัด และสิ่งอื่นๆ ซึ่งเป็นสิ่งที่จะช่วยให้ทำนายได้ว่า บุคคลจะทำอะไรในสถานการณ์ที่กำหนดให้บุคลิกภาพเป็นเรื่องของพฤติกรรมทั้งหมดของบุคคล ทั้งพฤติกรรมที่เปิดเผย และที่ซ่อนเร้นอยู่ภายใน
บุคลิก 2 มิติ
1. มิติด้านการแสดง และเก็บตัว ซึ่งประกอบด้วยลักษณะย่อยๆ ได้แก่
– การมีส่วนร่วมมือ-ไม่ร่วมมือ (participation with drawn)
– การเข้าสังคม การแยกตัว (sociable isolated)
– การเข้าใกล้ การถอยหนี (approach-with-drawn)
– กระตือรือร้น การเฉื่อยชา (active-inactive)
2. มิติที่มีลักษณะทางด้านอารมณ์ ได้แก่ ความมั่นคงทางอารมณ์ เช่น การเป็นคนเข้มแข็งหรืออ่อนแอ ความวิตกกังวล และอื่น ๆ เป็นต้น
ลักษณะบุคลิกภาพ
1. บุคลิกภาพด้านความหวั่นไหวทางอารมณ์ (neuroticism)
บุคลิกภาพด้านความหวั่นไหวทางอารมณ์ หมายถึง การแสดงถึงความสามารถในการปรับอารมณ์ และความสามารถในการทนต่อสิ่งกระตุ้นภายนอกที่ทำให้บุคคลเกิดอารมณ์ทางลบ บุคคลที่ปรับและควบคุมความหวั่นไหวทางอารมณ์ของตนได้ดี จะถูกรบกวนจากตัวกระตุ้นในสิ่งแวดล้อมได้ยาก และจะต้องถูกรบกวนอย่างรุนแรงจึงจะเกิดอารมณ์ทางลบ เรียกว่า เป็นผู้ที่มีความมั่นคงทางอารมณ์ (emotional
stability)
สำหรับบุคคลที่ควบคุมความหวั่นไหวทางอารมณ์ของตนไม่ได้ จะถูกกระตุ้นต่อสิ่งแวดล้อมได้ง่าย และแม้ว่าจะถูกกระตุ้นแบบไม่รุนแรงก็เกิดอารมณ์ทางลบได้ง่ายเรียกว่า เป็นผู้ที่มีปัญหาทางภาวะอารมณ์ (emotional stability) โดยเป็นผู้ที่มีความแปรปรวนทางอารมณ์สูง และเกิดอารมณ์ทางลบบ่อย อารมณ์ทางลบเป็นความรู้สึกที่ทำให้บุคคลเศร้า โกรธ วิตกกังวลใจ ละอายใจ ซึ่งเป็นบุคลิกภาพในเชิงบวก
คุณลักษณะของบุคลิกภาพแบบหวั่นไหว 6 ด้าน
– ความวิตกกังวล (anxiety) บุคคลที่มีความวิตกกังวลจะมีลักษณะว้าวุ่นคาดคะเนด้วยความกลัว กังวลต่อสิ่งที่ยังไม่เกิดขึ้น เครียดง่าย และกระสับกระส่าย
– ความโกรธแค้น (angry hostility) บุคคลที่มีลักษณะด้านนี้สูง จะโกรธง่ายรวดเร็ว รุนแรง และสภาวะอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ความหงุดหงิด ความขุ่นเคือง
– ความซึมเศร้า (depression) เป็นผู้มีความรู้สึกผิด เศร้า สิ้นหวัง และว้าเหว่เป็นผู้มีความท้อแท้ง่าย
– ความประหม่า (self-consciousness) บุคคลที่มีคุณลักษณะด้านนี้สูงจะรู้สึกไม่สบายใจเมื่ออยู่กับคนรอบข้าง ไวต่อการแสดงออกที่ผู้อื่นมีต่อตนเองและมีแนวโน้มที่จะรู้สึกอาย รู้สึกกังวลกับการเข้าสังคม
– ความไม่สามารถควบคุมแรงกระตุ้นภายในตนเอง (impulsiveness)คุณลักษณะนี้จะไม่สามารถควบคุมแรงกระตุ้นและความต้องการของตนเองได้ เป็นคนที่เอาแต่ใจตนเอง
– ความเปราะบาง (vulnerability) เป็นบุคคลที่มีคุณลักษณะไม่สามารถรับมือกับความเครียด ไร้ความหวัง ตกใจกลัวต่อสถานการณ์ฉุกเฉิน ต้องพึ่งพาผู้อื่น
ลักษณะบุคคลของ บุคลิกภาพด้านความหวั่นไหวทางอารมณ์
1. ความวิตกกังวล
– ด้านบวก : กังวลตลอดเวลา
– ด้านลบ : นิ่ง สงบ มีความสุขุม
2. ความโกรธแค้น
– ด้านบวก : ใจร้อน โกรธเร็ว
– ด้านลบ : ใจเย็น โกรธช้า
3. ความซึมเศร้า
– ด้านบวก : ไม่มีกำลังใจ และท้อแท้ง่าย
– ด้านลบ : มีกำลังใจ และท้อแท้ยาก
4. ความประหม่า
– ด้านบวก : รู้สึกกระวนกระวายใจ และอึดอัดง่าย
– ด้านลบ : รู้สึกจิตสงบ รู้สึกอึดอัดยาก
5. ความไม่สามารถควบคุมแรงกระตุ้นภายในตนเอง
– ด้านบวก : มีแรงกระตุ้นในตนเองสูง
– ด้านลบ : มีแรงกระตุ้นตนเองต่ำ
6. ความเปราะบาง
– ด้านบวก : รับมือกับความเครียด
– ด้านลบ : ได้ลำบากเผชิญกับความเครียดได้ดี
2. บุคลิกภาพด้านการแสดงตัว (extraversion)
เป็นองค์ประกอบทางบุคลิกภาพที่สามารถทำนายพฤติกรรมทางสังคมของบุคคล โดยจะแสดงถึงปริมาณความสัมพันธ์ที่มีกับคนอื่น และความสามารถในการปรับตัวทางสังคม ถ้าเป็นคนแสดงตัวก็จะชอบแสดงความสัมพันธ์และใช้เวลากับคนอื่นรอบตัวมาก แต่ถ้าเป็นคนไม่ชอบแสดงตัวก็จะมีการสร้างความสัมพันธ์ มีปฏิสัมพันธ์ทางสังคมและใช้เวลากับคนอื่นรอบตัวน้อย
คุณลักษณะของบุคลิกภาพแบบแสดงตัว 6 ด้าน
– ความอบอุ่น (warmth) มีความเกี่ยวข้องกับความใกล้ชิดสนิทสนมระหว่างบุคคล ผู้ที่มีคุณลักษณะด้านนี้สูงจะมีความเป็นมิตรต่อผู้อื่น
– การชอบเข้าสังคม (gregariousness) คุณลักษณะบุคคลที่ชอบอยู่ร่วมกับผู้อื่นเป็นหมู่คณะ
– การกล้าแสดงออกในสิทธิของตน (assertiveness) คุณลักษณะของผู้ที่มีความเป็นผู้นำ กล้าแสดงตัวต่อสังคมอย่างมั่นใจ เป็นผู้ที่มีอิทธิพลในสังคม
– ความกระฉับกระเฉง (activity) คุณลักษณะของบุคคลที่มีความว่องไวกระตือรือร้น ต้องการทำกิจกรรมอยู่ตลอดเวลา ชอบจังหวะชีวิตที่รวดเร็ว และมีวิถีการดำเนินชีวิตที่รวดเร็ว
– การแสวงหาความตื่นเต้น (excitement seeking) เป็นคุณลักษณะบุคคลที่ชื่นชอบความตื่นเต้น เร้าใจ ท้าทาย ชอบบรรยากาศที่สนุกสนาน และชอบสิ่งแวดล้อมใหม่
– การมีอารมณ์ทางบวก (positive emotion) เป็นคุณลักษณะบุคคลที่มองโลกในแง่ดี ร่าเริง หัวเราะง่าย มีแนวโน้มที่จะมีประสบการณ์ทางบวก เช่น ความรักความตื่นเต้น ความสุข ความสนุกสนาน
ลักษณะบุคคลของ บุคลิกภาพด้านการแสดงตัว
1. ความอบอุ่น
– ด้านบวก : เป็นมิตร อ่อนโยน
– ด้านลบ : สงวนท่าที ห่างเหินเป็นทางการ
2. การชอบเข้าสังคม
– ด้านบวก : ชอบเข้าสังคม สนุกสนานกับการอยู่กับคนหมู่มาก
– ด้านลบ : โดดเดี่ยว ไม่ชอบเข้าสังคม
3. การกล้าแสดงออกในสิทธิของตน
– ด้านบวก : มีพลังอำนาจ เป็นผู้นำ ไม่ลังเล
– ด้านลบ : ชอบอยู่เบื้องหลัง ปล่อยให้คนอื่นนำ
4. ความกระฉับกระเฉง
– ด้านบวก : มีชีวิตชีวา กระฉับกระเฉง
– ด้านลบ : ไม่รีบร้อน
5. การแสวงหาความตื่นเต้น
– ด้านบวก : ชอบความตื่นเต้น
– ด้านลบ : ไม่ชอบความตื่นเต้น
6. การมีอารมณ์ทางบวก
– ด้านบวก : หัวเราะง่าย มองโลกในแง่ดี ร่าเริงอยู่เสมอ
– ด้านลบ : ไม่ค่อยร่าเริง
3. บุคลิกภาพด้านการเปิดรับประสบการณ์ (openness to experience)
เป็นองค์ประกอบทางบุคลิกภาพที่เกี่ยวข้องกับความรู้สึกภายในตัวบุคคล เป็นการแสดงถึงความสามารถในการปรับความคิด ความเชื่อ และการปฏิบัติของตัวเองให้เข้าถึงการเปลี่ยนแปลงทางความคิด และสถานการณ์ได้มากน้อยเพียงใด และมีความรู้สึกสนใจมากน้อยเพียงใดต่อสิ่งแปลกใหม่ที่ไม่คุ้นเคย ผู้ที่มีองค์ประกอบบุคลิกภาพด้านนี้สูงจะเป็นคนที่มีความรู้สึกสนใจต่อสิ่งใหม่ ๆ และยอมรับความคิดใหม่ ๆ ชอบที่จะหาประสบการณ์ใหม่ ๆ
คุณลักษณะของบุคลิกภาพด้านการเปิดรับประสบการณ์ 6 ด้าน
– การเป็นคนช่างคิด (ideas) เป็นบุคคลที่มีความคิดสร้างสรรค์ ความคิดหลากหลายใหม่ ๆ
– การเป็นคนช่างฝัน (fantasy) หมายถึง บุคคลที่มีคุณลักษณะความคิดฝันมีจินตนาการที่ชัดเจน มีความคาดหวัง และเห็นความสำคัญของอนาคต
– ความมีสุนทรียภาพ (aesthetics) บุคคลที่มีคุณลักษณะด้านนี้สูงจะมีความหวั่นไหวกับสิ่งรอบตัว ชื่นชมต่อศิลปะและความงดงามอย่างลึกซึ้ง
– การเปิดเผยความรู้สึก (feeling) คุณลักษณะที่บุคคลสามารถรับรู้อารมณ์ความรู้สึกภายในของตนเอง
– ชอบลงมือกระทำ (actions) บุคคลที่มีคุณลักษณะด้านนี้สูง เป็นบุคคลที่ชอบความแปลกใหม่ เช่น รับประทานอาหารแปลกใหม่ เล่นกีฬาใหม่ ๆ เป็นต้นไม่ชอบความจำเจซ้ำซาก หรือสถานที่ที่คุ้นเคยในระยะเวลานาน มักจะมีงานอดิเรกมากมาย ชอบความหลากหลายมากกว่าสิ่งเคยชินที่ปฏิบัติอยู่
– การยอมรับค่านิยม (values) เป็นบุคคลที่พร้อมต่อการพิจารณาแลกเปลี่ยนค่านิยมต่าง ๆ พร้อมที่จะตรวจสอบคุณค่าทางสังคม การเมือง วัฒนธรรม และศาสนาโดยไม่ยึดติดกับกฎเกณฑ์ค่านิยมของตนเอง
ลักษณะบุคคลของ บุคลิกภาพด้านการเปิดรับประสบการณ์
1. การเป็นคนช่างคิด
– ด้านบวก : มีความสนใจกว้าง
– ด้านลบ : มีความสนใจแคบ
2. การเป็นคนช่างฝัน
– ด้านบวก : ชอบจินตนาการสร้างสรรค์
– ด้านลบ : จดจ่ออยู่กับปัจจุบัน
3. ความมีสุนทรียภาพ
– ด้านบวก : ชื่นชมศิลปะ และความงาม
– ด้านลบ : ไม่สนใจศิลปะ และความงาม
4. การเปิดเผยความรู้สึก
– ด้านบวก : ให้คุณค่ากับอารมณ์
– ด้านลบ : ความรู้สึกเพิกเฉย ไม่สนใจในความรู้สึก
5. ชอบลงมือกระทำ
– ด้านบวก : ทดลองสิ่งแปลกใหม่ และหลากหลาย
– ด้านลบ : ชอบทำในสิ่งที่คุ้นเคย
6. การยอมรับค่านิยม
– ด้านบวก : พร้อมที่จะพิจารณาค่านิยมใหม่ ๆ
– ด้านลบ : ยึดติดกฎเกณฑ์ของตนเอง อนุรักษ์นิยม
4. บุคลิกภาพด้านการประนีประนอม (agreeableness)
เป็นองค์ประกอบของบุคลิกภาพที่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมระหว่างบุคคล โดยจะแสดงถึงการรับฟังผู้อื่นและความสามารถในการยอมรับผู้อื่น หรือปฏิบัติตัวให้สอดคล้องกับผู้อื่น บุคคลที่มีบุคลิกภาพแบบเห็นด้วยกับผู้อื่นสูง จะเป็นคนที่ยอมรับฟังคำแนะนำจากคนอื่น ๆ ได้ง่ายเช่น คู่สมรส ผู้นำทางศาสนา เพื่อน หัวหน้า
คุณลักษณะของบุคลิกภาพด้านการประนีประนอม 6 ด้าน
– ความไว้วางใจผู้อื่น (trust) คุณลักษณะของบุคคลที่มีความซื่อสัตย์ เจตนาดีต่อผู้อื่น และเชื่อว่าผู้อื่นมีความซื่อสัตย์และตั้งใจดีเช่นกัน
– ความตรงไปตรงมา (straightforwardness) จริงใจต่อผู้อื่น ไม่มีเล่ห์เหลี่ยม
– ความเอื้อเฟื้อ (altruism) เป็นคุณลักษณะของบุคคลที่เห็นประโยชน์ของบุคคลอื่นเป็นที่ตั้ง ห่วงใย ชอบช่วยเหลือผู้อื่น คำนึงถึงจิตใจผู้อื่น
– การยอมตามผู้อื่น (compliance) คุณลักษณะของบุคคลที่อ่อนโยนตอบสนองการกระทำของผู้อื่นอย่างสุขุม สามารถช่วยลดความขัดแย้งระหว่างบุคคลการประนีประนอมยอมตามผู้อื่นเพื่อยับยั้งความรุนแรงให้อภัย
– ความสุภาพถ่อมตน (modesty) บุคคลที่มีคะแนนด้านนี้สูง จะมีลักษณะถ่อมตน สงบเสงี่ยม ไม่คิดว่าตนอยู่เหนือคนอื่น ไม่หลงตัวเอง
– ความมีจิตใจอ่อนโยน (tender-mindedness) เป็นบุคคลที่มีคุณลักษณะเห็นอกเห็นใจ คำนึงถึงจิตใจผู้อื่น มีความหวั่นไหวต่อความต้องการของผู้อื่น
ลักษณะบุคคลของ บุคลิกภาพด้านการประนีประนอม
1. ความไว้วางใจผู้อื่น
– ด้านบวก : มองว่าผู้อื่นซื่อสัตย์ มีความตั้งใจดี
– ด้านลบ : หวาดระแวง สงสัยในเจตนาของผู้อื่น
2. ความตรงไปตรงมา
– ด้านบวก : จริงใจ ตรงไปตรงมา
– ด้านลบ : พูดเกินความจริง ยกยอปอปั้น
3. ความเอื้อเฟื้อ เต็มใจที่จะช่วยเหลือผู้อื่น
– ด้านบวก : คำนึงถึงจิตใจผู้อื่น
– ด้านลบ : ลังเลที่จะเข้าไปเกี่ยวข้องกับปัญหา
4. การยอมตามผู้อื่น
– ด้านบวก : ประนีประนอมคล้อยตาม
– ด้านลบ : ยึดตามความคิดของตนเอง
5. ความสุภาพถ่อมตน
– ด้านบวก : ถ่อมตัว สงบเสงี่ยม
– ด้านลบ : หยิ่ง รู้สึกว่าตนเองเหนือผู้อื่น
6. การมีจิตใจอ่อนโยน
– ด้านบวก : โอนอ่อนตามความต้องการของผู้อื่น พร้อมที่จะเปลี่ยนแปลง
– ด้านลบ : ตอบสนองความต้องการของตัวเอง
5. บุคลิกภาพด้านการมีมโนสำนึกต่อหน้าที่การงาน (conscientiousness)
แสดงถึงความยากง่ายและความมากน้อยของจุดมุ่งหมายที่แต่ละบุคคลกำหนดไว้ รวมทั้งความสามารถในการบังคับตัวเองและการมีวินัยในตนเอง ให้พยายามทำตามเป้าหมายที่วางไว้ได้ครบตามที่ตั้งไว้ได้หรือไม่ ถ้าบุคคลใดมีบุคลิกภาพแบบมีจิตสำนึกสูง แสดงว่า เป็นคนที่มีเป้าหมายที่ชัดเจนและเป็นคนที่มีระเบียบวินัยในตนเองสูง ในการทำให้เป้าหมายที่ตนเองตั้งไว้ประสบความสำเร็จ สำหรับผู้ที่มีบุคลิกภาพด้านนี้ต่ำ แสดงว่า เป็นคนที่ตั้งเป้าหมายไว้สูงและมากเกินกว่าที่ตนจะทำให้สำเร็จได้ แต่ไม่สามารถบังคับตัวเองได้ตั้งใจทำหรือบางครั้งก็ทำไปเรื่อย ๆ อย่างไม่ใส่ใจ จนไม่สามารถทำให้ได้เป้าหมายที่ตนตั้งไว้สำเร็จได้ด้วยดี
คุณลักษณะของบุคลิกภาพด้านการมีมโนสำนึกต่อหน้าที่การงาน 6 ด้าน
– สมรรถนะ (competence) คุณลักษณะของบุคคลที่รู้สึกว่าตนมีความสามารถในการจัดการกับตนเองอย่างมีประสิทธิภาพ มั่นใจ รอบคอบ และมีการเตรียมตัวที่ดี
– ความเป็นระเบียบเรียบร้อย (order) หมายถึง คุณลักษณะของบุคคลที่ชอบความเป็นระเบียบ เป็นระบบ จัดแจงสิ่งต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดี
– ความรับผิดชอบต่อหน้าที่ (dutifulness) หมายถึง คุณลักษณะบุคคลที่ปฏิบัติตามคำมั่นสัญญาที่ให้รับผิดชอบต่อหน้าที่ที่ได้รับมอบหมาย
– ความต้องการใฝ่สัมฤทธิ์ (achievement-striving) หมายถึง การทำงานหนักเพื่อประสบความสำเร็จในงานตามเป้าหมาย
– ความมีวินัยในตนเอง (self-discipline) หมายถึง ความสามารถในการเริ่มต้นทำงาน และทำงานจนสำเร็จ ซื่อตรงต่อแนวทางปฏิบัติของตนเอง เพื่อให้เกิดความสำเร็จ
ลุล่วง แม้ว่าจะเต็มไปด้วยอุปสรรคหรือความเบื่อหน่าย
– ความสุขุมรอบคอบ (deliberation) หมายถึง คุณลักษณะของบุคคลที่มีความรอบคอบในการลงมือปฏิบัติ คิดอย่างรอบคอบก่อนกระทำสิ่งต่างๆ ระมัดระวังคิดหน้าคิดหลัง และมีความคิดที่สามารถนำไปปฏิบัติงานได้จริงบรรลุผลตามเป้าหมาย
ลักษณะบุคคลของบุคลิกภาพด้านการมีมโนสำนึกต่อหน้าที่การงาน
1. สมรรถนะ
– ด้านบวก : ตระหนักในสมรรถนะแห่งตน
– ด้านลบ : ไม่เชื่อมั่นในศักยภาพของตน
2. ความเป็นระเบียบเรียบร้อย
– ด้านบวก : เป็นระเบียบเรียบร้อย
– ด้านลบ : ไม่เป็นระเบียบ
3. ความรับผิดชอบต่อหน้าที่
– ด้านบวก : รับผิดชอบต่อหน้าที่ที่ได้รับ
– ด้านลบ : ไม่เอาใจใส่ในหน้าที่ของตนเอง ขาดความน่าเชื่อถือ
4. ความต้องการใฝ่สัมฤทธิ์
– ด้านบวก : มุ่งมั่น จริงจัง เพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้
– ด้านลบ : ต้องการผลสัมฤทธิ์ต่ำ
5. ความมีวินัยในตนเอง
– ด้านบวก : มีวินัยในตนเอง
– ด้านลบ : ผัดวันประกันพรุ่ง เสียกำลังใจง่าย ควบคุมตนเองได้ต่ำ
6. ความสุขุมรอบคอบ
– ด้านบวก : คิดอย่างรอบคอบก่อนปฏิบัติ
– ด้านลบ : รีบเร่งขาดการไตร่ตรอง
ที่มา : พีรญา ธรรมทวีวุฒิ (2556)(1)
เอกสารอ้างอิง
